Τα πρώτα χρόνια 1891-1901
Η ένδοξη και θρυλική ιστορία του Απόλλωνα άρχισε στην ελληνική Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Πριν από τον Απόλλωνα, υπήρχε στην Σμύρνη το αθλητικό σωματείο ¨ΟΡΦΕΑΣ¨, το οποίο ιδρύθηκε το 1890. Το 1891 μία ομάδα Ελλήνων αρκετοί από τους οποίους αποσχίστηκαν από τον "ΟΡΦΕΑ" - τα μισά περίπου μέλη του, αποφασίζει να ιδρύσει ένα φιλαρμονικό σύλλογο με το όνομα του Απόλλωνα, προστάτη της μουσικής.
Ως χρώματα αυτού του νέου συλλόγου επιλέγονται το γαλάζιο και το λευκό, για να διατρανώσουν σε όλους, ότι αυτός ο σύλλογος είναι αποκλειστικά ελληνικός και να δείξουν με συμβολικό τρόπο την αταλάντευτη επιθυμία τους για απελευθέρωση και ένωση με την μητέρα πατρίδα.Στη Φώτο άποψη της πόλης της Σμύρνης της πατρίδας του Απόλλωνα. Συχνά οργανώνονται συναυλίες και φιλολογικές συγκεντρώσεις που κύριο σκοπό έχουν να αναπτερώνουν το φρόνημα των ελλήνων κατοίκων της Σμύρνης και των περιχώρων της και να τους υπενθυμίζουν, ότι δεν είναι ένας λαός σκλάβων, αλλά ένας λαός με αρχαία και μεγαλοπρεπή ιστορία.
Η τρίτη επέτειος της ίδρυσης του Απόλλωνα γιορτάσθηκε πανηγυρικά. Ο πρόεδρός του κ. Ν. Κουλμάσης εξεφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας, ενώ ο φημισμένος σμυρναίος λόγιος Στίλπων Πιττακής μίλησε για το μαντείο των Δελφών και για τον ύμνο προς τον θεό Απόλλωνα. Επάνω σε ειδικό βάθρο είχε στηθεί βωμός προς τιμή του θεού Απόλλωνα, ενώ οκτώ σμυρνιοί νεανίες δαφνοστεφανωμένοι και ενδεδυμένοι χλαμύδες έψαλλαν τον Πινδαρικό προς τον Απόλλωνα ύμνο: «Κέκλυθ Ελικώνα βαθύδενδρον αί λάχετε Διός εριβρομούου θυγατέρες ευώλενοι μόλετε συνόμαιμον ίνα Φοίοιβον ωδάεισι μέλψητε χρυσοκόμαν.» Ο ύμνος αυτός μεταφράζεται ως εξής : «Ακούστε σεις που κάθεστε στον πυκνόδεντρο Ελικώνα, με τις ωραίες ωλένες θυγατέρες του Δία που ξαποστέλνει τις φοβερές βροντές, ελάτε, να ψάλετε, τον χρυσομάλλη αδελφό Φοίβο.» Την απαγγελία του ύμνου συνόδευαν αυλητές και τρείς άρπες.
Φωτό το καταστατικό ίδρυσης με την ιδιόχειρη υπογραφή του Αγίου Χρυσοστόμου της ΣμύρνηςΤο 1894 ο Απόλλων με την εκλογή του νέου του προεδρείου αποφασίζει να υιοθετήσει ως έμβλημά του τρείς δρομείς και παράλληλα να καταρτίσει εκδρομικό τμήμα. Από τις πρώτες εκδρομές που οργάνωσε ήταν στην Έφεσσο και στο Αϊδίνι, όπου έλαβε μέρος και ο Ρώσος λόγιος και ιστορικός Φριγκόλ.
Περίπου στα τέλη του 1893, οργανώνεται και το αθλητικό του τμήμα, το οποίο λαμβάνει μέρος στους πρώτους αγώνες της Σμύρνης το 1894, που οργανώνονται από τους Άγγλους φιλάθλους του Μπουρνόβα. Σε αυτούς τους αγώνες οι αθλητές του Απόλλωνα κατέκτησαν αρκετές πρώτες νίκες. Πολυνίκης αναδείχθηκε μία θρυλική μορφή του σμυρναίικού αθλητισμού και μετέπειτα Ολυμπιονίκης, Θεολόγος Αναστάσογλου, ο καλύτερος ίσως αθλητής που έχει αναδείξει ο Απόλλωνας. Την διοργάνωση των αγώνων συνεχίζουν οι Άγγλοι φίλαθλοι έως το 1903, με την συμμετοχή πάντοτε του γυμναστικού συλλόγου Απόλλωνα Σμύρνης.
Το 1894 το συμβούλιο του γυμναστικού συλλόγου του Απόλλωνα απαρτίζεται από τον πρόεδρο Ματθαίο Προβατόπουλο και τους Θ. Βατίδη, Ιάκωβο Κουλαμπίδη, Γρηγ. Σοφιανόπουλο, Γ. Οικονομίδη, Α. Κουλαμπίδη και Θ. Παπαδημητρίου. Αυτή την εποχή αποκτά και ιδιόκτητο γήπεδο. Αρχικά αγωνίζονταν σε αυτό μόνο τα μέλη του. Αργότερα όμως διοργάνωνε αγώνες στους οποίους μπορούσαν να λάβουν μέρος και άλλοι σύλλογοι.
Στο σημείο αυτό πρέπει να σταθούμε λίγο στο ιστορικό της ίδρυσης του πρώτου γηπέδου του Απόλλωνα. Δεκατέσσερα χρόνια πριν, το 1880, ο Ιωάννης Δαμβέργης μαζί με τους Απόστολο Ψαλτώφ, Στέφανο Παπαμιχάλη και Ι. Μακρουλίδη, όλοι τότε μαθητές της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, δημιούργησαν ένα πρόχειρο γυμναστήριο σε κάποιον ανοικτό χώρο, γνωστό με το όνομα "του έρωτα τ΄αλάνι". Αφού άνοιξαν χαντάκια, το περιέφραξαν χρησιμοποιώντας λόγω ελλείψεως χρημάτων σκοινί απλώστρας! Κατόπιν, με σκληρές οικονομίες αγόρασαν ένα μονόζυγο και άλλα όργανα γυμναστικής.
Στο γήπεδο αυτό γυμνάζονταν νέοι απ’όλη τη Σμύρνη πληρώνοντας μία πεντάρα. Ως ταμίας είχε ορισθεί ο Μακρουλίδης. Το πρωτόγονο αυτό γυμναστήριο αποτέλεσε τον πρόδρομο του γυμναστηρίου του Απόλλωνα, αλλά και την κυψέλη για τους μετέπειτα μεγάλους αθλητές του συλλόγου. Γι’αυτό και τον δημιουργό αυτού του γυμναστηρίου, τον Ι. Ψαλτώφ, τον αποκαλούσαν "παππού" του Απόλλωνα.
Αργότερα ο γυμναστικός σύλλογος «Απόλλωνας Σμύρνης» μετακόμισε σε κάποιον χώρο απέναντι στο ελληνικό Ορφανοτροφείο ενώ στην συνέχεια κατασκεύασε μεγάλο και σύγχρονο γυμναστήριο στην συνοικία του αγίου Τρύφωνα, κοντά στο φημισμένο θέατρο «ΤΕΡΨΙΘΕΑ».
Το 1901 ο Απόλλων διοργανώνει τις πρώτες λεμβοδρομίες της Σμύρνης, με τη συμμετοχή του άλλου μεγάλου σμυρναίικού σωματείου, του «Πανιωνίου Γυμναστικού Συλλόγου», ο οποίος ιδρύθηκε το 1898 και προήλθε από την συνένωση των σωματείων "ΟΡΦΕΑΣ" και "ΓΥΜΝΑΣΙΟ".Στους αγώνες αυτούς προστέθηκε το 1906 και ένα άλλο σωματείο, ο "ΠΕΛΟΠΑΣ", που έδρευε στην Μελαντία (Καρατάς) και που ιδρύθηκε από τον Όμηρο Ωνάση, θείο του εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση. Πρώτος αυτός εισήγαγε στην Σμύρνη και το άθλημα της πυγμαχίας με λαμπρά αποτελέσματα.
Στη Φώτο μια άποψη της προκυμαίας της Σμύρνης και του κτιρίου της Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος
Αθλητισμός, Πολιτισμός και Συμμετοχή του Απόλλωνα στους Ολυμπιακούς Αγώνες
Το 1904 ο Απόλλων αναλαμβάνει την διοργάνωση των αθλητικών αγώνων του Μπουρνόβα, παίρνοντας την σκυτάλη από τους προηγούμενους διοργανωτές, που ήταν οι Άγγλοι φίλαθλοι της Σμύρνης. Οι αγώνες αυτοί, κάτω από την εμπνευσμένη καθοδήγηση των ανθρώπων του Απόλλωνα, είχαν μεγάλη επιτυχία αποτελώντας σταθμό στην ιστορία του σμυρναίικου αθλητισμού. Για τους αγώνες μάλιστα αυτούς, ανακαινίσθηκε πλήρως το στάδιο του Μπουρνόβα από τον αρχιτέκτονα Β. Λίττη και απέκτησε στίβο 400 μέτρων και κερκίδες χωρητικότητας 6.000 θεατών.
Στη Φώτο άποψη της παραλίας της Σμύρνης. Στο βάθος αριστερά διακρίνεται η Αγία Φωτεινή. Στις 6 και 8 Μαίου του 1904 διοργανώνονται στο στάδιο του Μπουρνόβα τα πρώτα "Απολλώνια" με συμμετοχή, εκτός από τον διοργανωτή, του «Γυμναστικού συλλόγου Απόλλωνα Σμύρνης» και του "Α.Ο. Μπουρνόβα», καθώς και της "Αθλητικής ‘Ενωσης Σμύρνης". Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι αγώνες αυτοί ήταν υπό την επίβλεψη του νομάρχη Σμύρνης Κιαμήλ πασά, δείγμα της μεγάλης εμβέλειας και δύναμης του συλλόγου.
Την επιτροπή των αγώνων αποτελούσαν οι: Σωκράτης Σολομωνίδης, Χρήστος Αθανασούλας, Ξενοφών Δήμας, Κων/νος Κοτζιάς, Πέτρος Μπόσκοβικ, Α. Βαντερζέ και Ρίτσαρντ Γουίττες. Η ελλανόδικος επιτροπή απαρτιζόταν από τους Νίκο Σταυρίδη (πρόεδρο του Απόλλωνα), Ε. Φιντάο και Δ. Γουίττες.
Φωτό το πρόγραμμα "Απολλώνιων" αγώνων του 1919 - Αύγουστος.
Η έναρξη των πρώτων "Απολλώνιων" έγινε με παρέλαση όλων των αθλητών υπό τους ήχους εμβατηρίων, που έπαιζε η ορχήστρα του Απόλλωνα με διευθυντή τον αρχιμουσικό Ι. Μαγγλή. Ο γυμναστικός σύλλογος «Απόλλωνας Σμύρνης» έλαβε μέρος με 54 αθλητές:
Αλεξίου, Θ. Αναστάσογλου, Α. Αδαμόπουλο, Κ. Αλεξίου, Λ. Αιγυπτιάδη, Ν. Αναστασιάδη, Δ. Αναγνωστόπουλο, Φ. Βιτάλη, Σ. Βογιατζόγλου, Λ. Βενιζέλο, Α. Βογιατζόγλου, Β. Βλασταρίδη, Ε. Βιραμπιάν, Ο. Γαλανό, Α. Γεωργιάδη, Ε. Γεωργιάδη, Θ. Γεωργιάδη, Α. Δεσύπρη, Π. Δεσύπρη, Χ. Δεσποτόπουλο, Μ. Δεσποτόπουλο, Δ. Κασιμάτη, Ν. Καραμφίλη, Α. Κασούδη, Κ. Κασσάρ, Σ. Καστόρη, Κ. Κατρά, Κ. Κούβελο, Ι. Κούβελο, Μ. Κουτρουβή, Ε. Κουφουδάκη, Δ. Λουκίδη, Α. Μανδαρόπουλο, Π. Μαυροθέρη, Θ. Μισαηλίδη, Χ. Νικολαίδη, Χ. Οικονομίδη, Β. Πατιωτίδη, Ι. Πετρίτσα, Θ. Πετρόχειλο, Ε. Σημηριώτη, Μ. Σουλεϊμάνοβιτς, Ι. Στεφανάκη, Τ. Βέη, Τσεκερία Βέη, Β. Τσουρουκτσόγλου, Φουάτ Βέη, Τ. Φωτεινάκη, Ε. Χατζηλουκά, Σ. Χρηστέλλη, Ν. Ψυχόπουλο και άλλοι. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον συγκέντρωσε ο δρόμος των 10.000 μέτρων, με νικητή τον Λ. Βενιζέλο με χρόνο 34΄43΄΄ και δεύτερο τον Α. Κασούδη.
Άλλο δημοφιλές αγώνισμα ήταν οι σακκοδρομίες των 60 μέτρων,στον οποίο οι δρομείς περιβάλλονταν με σάκκους έως τον λαιμό. Μετά την λήξη των αγώνων και την απονομή των επάθλων, οι αθλητές ακολουθούμενοι από χιλιάδες κόσμου και με την συνοδεία της μπάντας του Απόλλωνα, έφθασαν στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπουρνόβα απ΄όπου με ειδική αμαξοστοιχία έφθασαν στην Σμύρνη.
Από τον σταθμό του Μπασμαχανέ ως τα γραφεία του συλλόγου στην Μπέλλα Βίστα έγινε και λαμπαδηδοδρομία. Τα Απολλώνια ή Απολλώνιοι αγώνες τελέστηκαν στην Σμύρνη, με εξαιρετική επιτυχία, συνολικά δέκα φορές. Στους αγώνες αυτούς λάμβαναν μέρος σχεδόν όλα τα αθλητικά σωματεία της Σμύρνης, ελληνικά και ξένα, εκτός όμως από τα τουρκικά.
Φωτό μια ακόμη άποψη της παραλίας της κοσμοπολίτικης τότε Σμύρνης
Την περίοδο αυτή αρχίζει και η μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ Απόλλωνα και Πανιωνίου, που συνεχίζεται έως τις μέρες μας, ευτυχώς χωρίς ακρότητες. Σημείο αντιπαράθεσης υπήρξε η διεκδίκηση των αθλητικών σκήπτρων της πρωτεύουσας της Ιωνίας. Ωστόσο, σταδιακά αυτή η αντιπαλότητα αμβλύνθηκε, αφού, ο μεν Απόλλων δραστηριοποιήθηκε κυρίως στο ποδόσφαιρο, δημιουργώντας την ισχυρότερη ομάδα της Μικράς Ασίας και μια από τις τρεις σπουδαιότερες του ελληνικού χώρου,ο δε Πανιώνιος στον στίβο αναδεικνύοντας πολύ σπουδαίους αθλητές.
Σχετικά με αυτή την διενέξη αναφέρει και ο Παύλος Μανιτάκης στο βιβλίο του "100 χρόνια αθλητισμού 1830 -1930 Αθήνα 1962" Τον ίδιο μήνα (Μάρτιος του 1904) μεγάλος καυγάς άναψε στην Σμύρνη μεταξύ Απόλλωνα και Πανιωνίου (φυσικά ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος) δια την εξής αιτία: ο Απόλλωνας που ήταν αρκετά δυνατός αγωνιστικά αμφισβητούσε από τον Πανιώνιο την αρχαιότητα ισχυριζόμενος, ότι ούτος επί πολλά έτη από της ιδρύσεώς του με το όνομα "Ορφεύς" (1890) ήτο σχεδόν καθαρά καλλιτεχνικός, μόλις δε το 1898 με την ένωσιν του με το "Γυμνάσιο" απέβη κατά πλειονότητα αθλητικός, ενώ ο Απόλλων από της συστάσεώς του έδρασεν εξ ίσου καλλιτεχνικώς και γυμναστικώς.
Με τις περγαμηνές αυτές ο Απόλλων αξίωσε όπως από το έτος αυτό συνδιοργανωτής των Πανιωνίων αγώνων, που από το 1898 ετέλει ο Πανιώνιος, να είναι και αυτός. Γεγονός όμως αδιαμφισβήτητο είναι, ότι ο Απόλλων είχε την υποστήριξη της λαϊκής βάσης της Σμύρνης και των περιχώρων της, ενώ ο Πανιώνιος είχε περισσότερο απήχηση στους μεγαλοαστούς.
Το 1904 ο Απόλλων έλαβε μέρος στους πανελλήνιους αγώνες που οργανώθηκαν στην Αθήνα. Την Σμύρνη αντιπροσώπευαν αθλητές του Πανιωνίου και του Απόλλωνα. Οι αθλητές του Γυμναστικού Συλλόγου Απόλλωνα Σμύρνης κέρδισαν πολλές νίκες: Θεολόγος Αναστασόγλου, Ματθαίος Δεσποτόπουλος, Κύρος Αλεξίου, Δημήτριος Μουράτης και Χ. Λόχνερ. Ο Αθηναίος λογοτέχνης Ι. Δαμβέργης που αντιπροσώπευε τον Απόλλωνα στην Αθήνα, ανήγγειλε την νίκη των αθλητών του Απόλλωνα τηλεγραφικώς στην Σμύρνη. Ο πρόεδρος του Απόλλωνα συγκινημένος του απάντησε: "Περιπτυσσόμεθα ευγνωμόνως. Ασπάσασθε ημίν πανελληνιονίκας".
Η πρωτομαγιά του 1905 γιορτάσθηκε από τον Απόλλωνα με μεγαλοπρέπεια. Με επικεφαλής την μπάντα του συλλόγου έγινε παρέλαση όλων των αθλητών του στους κυριότερους δρόμους της Σμύρνης. Το 1906 έγιναν κοινοί αγώνες στην Σμύρνη μεταξύ των αθλητών του Απόλλωνα και του Πανιωνίου. Σε αυτούς τους αγώνες νικητές αναδείχθηκαν οι αθλητές του Απόλλωνα: Γούναρης, Πατεστίδης και Κ. Αλεξίου. Την ίδια εποχή ο Γυμναστικός Σύλλογος Απόλλωνα Σμύρνης επεδίωξε να αντικατασταθούν οι Απολλώνιοι και Πανιώνιοι αγώνες της Σμύρνης από τους Παμμικρασιατικούς. Η ευγενική όμως αυτή προσπάθεια ναυάγησε εξαιτίας της σφοδρής άρνησης των τότε διοικούντων του Πανιωνίου.
Την ίδια χρονιά (1906) ο Απόλλων έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας (Μεσοολυμπιάδα). Ο Θεολόγος Αναστασόγλου και ο Ματθαίος Δεσποτόπουλος αναδείχθηκαν Ολυμπιονίκες στο πένταθλο, γράφοντας μία ακόμα λαμπρή σελίδα στην ιστορία του σμυρναίικού συλλόγου.
Η ίδρυση του ποδοσφαιρικού τμήματος.
Το 1910 είναι μία πολύ σημαντική χρονιά για την ιστορία του Απόλλωνα. Το έτος αυτό ιδρύεται η ποδοσφαιρική ομάδα του συλλόγου, με έμβλημα τον αγκυλωτό σταυρό, αρχαίο ελληνικό σύμβολο. Ο Απόλλων αγάπησε ιδιαίτερα το άθλημα αυτό δίνοντάς του τη θέση που του άρμοζε, στην καρδιά δηλαδή των χιλιάδων φίλων του, που πραγματικά τον λάτρεψαν και τον υποστήριξαν απεριόριστα. Σε τούτο συνέβαλαν βεβαίως και οι ίδιοι οι παίχτες με την ανωτερότητα, το αδιαμφισβήτητο ήθος και την μαχητικότητα που επέδειξαν.Ποδοσφαιρικές συναντήσεις έδωσε με όλες τις ομάδες της Σμύρνης, καθώς και με ομάδες πληρωμάτων ξένων πολεμικών πλοίων, που ναυλοχούσαν στο λιμάνι της ιωνικής πρωτεύουσας. Το 1911 μάλιστα κατάφερε να νικήσει και αυτήν ακόμα την ισχυρότατη για την εποχή της ομάδα του αυστριακού θωρηκτού "Βιρίντους"! Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ναύαρχος του εν λόγω αυστριακού πολεμικού έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα προς το προεδρείο του συλλόγου.
Σημαντική επίσης νίκη πέτυχε το 1918 επί της πανίσχυρης ομάδας του αγγλικού πολεμικού "Μήνυτορ 19", του πρώτου πολεμικού πλοίου που είχε καταπλεύσει στο λιμάνι της Σμύρνης, μετά την ήττα της Τουρκίας κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.
Στους ολυμπιακούς αγώνες της Αμβέρσας (1920) οι ποδοσφαιριστές του Απόλλωνα Α. Γκίλλης, Δ. Γώττης, Ι. Ζαλούμης και Φωτιάδης πλαισίωσαν την ελληνική εθνική ομάδα που είχε μεταβεί εκεί.
Στη Φώτο η πρωταθλήτρια Σμύρνης ομάδα του Απόλλωνα το 1919.
Σμύρνη το Τραγικό Τέλος.
Τελευταία παρουσία της ποδοσφαιρικής ομάδας του Απόλλωνα στην μαρτυρική Σμύρνη ήταν το 1922 όταν κέρδισε και τον τίτλο του πρωταθλητή. Χιλιάδες Απολλωνιστές γιόρτασαν την μεγάλη επιτυχία, που έμελλε να είναι και η τελευταία πριν από την μικρασιατική καταστροφή.
Στη Φώτο η πρωταθλήτρια Σμύρνης ομάδα του Απόλλωνα το 1922.
Την ομάδα του Απόλλωνα τη χρονιά του 1922 πλαισίωναν οι: Καίσαρης, Κουγιουντόγλου, Τσαρλς, Ταλούμης, Μαυρομμάτης (Χαραλαμπάκης), Χρυσούλης, Καμπουρόπουλος, Σάμιος, Παπαγιάννης, Γώττης, Γκίλης, Αλεβιζάκης, Ντομένικο, Βίγλατσης, Ζαλούμης, Κιμητσόπουλος, Μαγουλάς, Μαρσέλος και οι τερματοφύλακες Φωτιάδης (βασικός) και Ζεϊμπέκης (αναπλ.). Δύο απ΄ αυτούς, ο Μαρσέλος και ο Χρυσούλης, πιάστηκαν αιχμάλωτοι και έμειναν για πάντα στην ιωνική γη.
Επίσης, στην Σμύρνη παρέμειναν ως αιχμάλωτοι ο Α. και Γ. Κύρου, μέλη του συμβουλίου του Απόλλωνα, καθώς και ο πρωταθλητής στίβου Κρ. Πέρσης, τα ίχνη των οποίων από τότε έχουν χαθεί. Αιωνία τους η μνήμη!
Το τελευταίο συμβούλιο του Γυμναστικού Συλλόγου Απόλλωνα Σμύρνης, την μαρτυρική εκείνη χρονιά της καταστροφής της Σμύρνης απο τους Τούρκους, αποτελούσαν οι: Δ. Μαρσέλος (πρόεδρος), Ι.Γαρύφαλος (Γεν.Γραμματέας), Α.Κύρου (ειδ. γραμματέας), και Χατζηθωμάς (ταμίας).
