Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Αποτελούσε μία από τις δώδεκα Ιωνικές πόλεις-κράτη. Βρισκόταν ακριβώς στις νότιες κλιτείς του όρους Μυκάλη από τους πρόποδες αυτού και εκτεινόνταν από βραχώδες λόφο στη κορυφή του οποίου ήταν η ακρόπολή της μέχρι τη θάλασσα το λεγόμενο "Μαιάνδριο πεδίο", δηλαδή επί της βορειοδυτικής ακτής του Λατμικού Κόλπου που αργότερα με τις προσχώσεις του παραρρέοντα ποταμού Μαιάνδρου μεταβλήθηκε σε πεδιάδα.
Ιστορία
Μυθικοί χρόνοι
Κατά τους πρώτους μύθους περί της ίδρυσης της πόλης η Πριήνη οικίσθηκε αρχικά από τους Ίωνες αποίκους, ηγέτης των οποίων ήταν ο Αίπυτος, ο γιος του Νηλέα, (που ήταν γιος του Βασιλέως της Αθήνας Κόδρου), και που είχε κτίσει τη Μίλητο. Φαίνεται όμως ότι ο πληθυσμός της πόλης άρχισε ν΄ αυξάνει αλματωδώς μετά την αποίκηση σ΄ αυτήν, με νέους αποίκους από τη Βοιωτία με ηγέτη τον Φιλητά απ΄ όπου λεγόταν και Κάδμη.Κλασικοί χρόνοι
Από της ίδρυσής της η πόλη δοκίμασε πολλές επιθέσεις από τους εγχώριους κατοίκους τους Κάρες. Μετά την εδραίωσή της περί τον 8ο αιώνα π.Χ. κατάφερε και τη κατέλαβε ο Βασιλεύς των Λυδών o Άρδυς. Σύντομα όμως η πόλη όχι μόνο απαλλάχθηκε από τη κυριαρχία των Λυδών αλλά περί τον 6ο αιώνα π.Χ. εμφανίζεται με τη μεγαλύτερη ακμή της, υπό τη καθοδήγηση του Βία του Πριηνέα, ενός από τους επτά αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και να καταλαμβάνει περίοπτη θέση στην Ιωνική συμπολιτεία (Ιωνική Δωδεκάπολη). Αργότερα επί του μεγάλου Βασιλέως Κύρου της Περσίας, το 545 π.Χ., η πόλη καταλήφθηκε από τους Πέρσες μαζί με την υπόλοιπες πόλεις-κράτη της Δωδεκάπολης. Παρά ταύτα η Πριήνη κατάφερε να διατηρήσει την πολιτειακή της οργάνωση, αν και υπό περσική επικυριαρχία, πληρώνοντας φόρους και συμβάλλοντας στη στρατιωτική θητεία.Ελληνιστικοί χρόνοι
Μετά τους Περσικούς Πολέμους περί το 404 π.Χ.. η Πριήνη φέρεται να σύρεται στη συμμαχία της Δήλου ενώ την ίδια εποχή αποτελούσε το μήλο της έριδος μεταξύ των Σαμίων και των Μιλησίων. Κατά την εκστρατεία του στην Ασία ο Μέγας Αλέξανδρος ευεργέτησε πολλαπλώς τη Πριήνη απελευθερώνοντάς την από την ζεύξη της Αθήνας, ιδρύοντας ακόμα και τον μητροπολιτικό ναό της Πριήνης, τον περίφημο ναό της Πολιάδος Αθηνάς.Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου η πόλης πέρασε στους Επιγόνους του, πότε στους Σελευκίδες και πότε στους Πτολεμαίους. Δεν άργησε όμως να επανεύρει την αυτονομία της, ακριβώς από το πλούτο και το εμπόριο που είχε αναπτύξει με συνέπεια να περιέλθει και πάλι σε έριδες με τους Μιλησίους, Σαμίους, με τους Βασιλείς της Πέργάμου μέχρι που τελικά την κατέλαβε ο Βασιλεύς της Καππαδοκίας ο Αριαράθης ο οποίος και τη λεηλάτησε.
Βυζαντινοί - μεταβυζαντινοί χρόνοι
Παρά τη καταστροφή αυτή που υπέστη, άρχισε και πάλι να ακμάζει και στη Ρωμαϊκή περίοδο. Ιδιαίτερα στη Βυζαντινή δεσποτεία η Πριήνη γνώρισε νέες ημέρες προόδου και πλούτου. Κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία η Πριήνη υπάγονταν αρχικά στο Θέμα των Θρακησίων, αργότερα στο Θέμα της Σάμου, ενώ εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Εφέσου. Ο δε επίσκοπος της Πριήνης έφερε τον τίτλο "Επίσκοπος Πρηνέων πόλεως των Ασιανών επαρχίας", ή "Επίσκοπος Πριήνης".Κατά τον 13ο αιώνα η Πριήνη τελικά υποτάχθηκε στους Σελτζούκους και στη συνέχεια στους Τούρκους από τους οποίους και ονομάστηκε "Σαμσούν Καλεσί" προσδιορίζοντας περισσότερο την οχύρωση της ακρόπολης. Από τον αιώνα εκείνο η πόλη άρχισε να σιγά - σιγά να καταστρέφεται μέχρι την ολοκληρωτική εξαφάνισή της.
Αρχαιολογικές ανασκαφές
Οι αρχαιολογικές έρευνες - ανασκαφές ξεκίνησαν με δαπάνες του Βασιλικού Μουσείου του Βερολίνου το 1895 υπό τη διεύθυνση των Γερμανών αρχαιολόγων Χούμαν και Κεκουλέ το έργο των οποίων συνέχισαν αργότερα οι αρχαιολόγοι Σράντερ και Βίγκαντ.Ο αρχαιολογικός χώρος της Πριήνης περιλαμβάνει την ακρόπολη που βρίσκεται επί της κορυφής βράχου σε υψόμετρο 371 μ. και η αρχαία πόλη που εκτίνεται επί της κλιμακωτής νότιας πλαγιάς του βράχου μέχρι το "Μαιάνδριο πεδίο", προσχωματική πεδιάδα του Μαίαδρου ποταμού. Ολόκληρη η πόλης περιβάλλεται από ισοδομικό τείχος με ορθογώνιους λίθους, μήκους 150 σταδίων (2.500 μ.) μέου πλάτους 2 μ. και ύψους 8 μ., όπου και σώζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του. Το τείχος έφερε τέσσερις πύλες. Η πόλη εντός του τείχους ήταν ρυμοτομημένη κατά το Ιπποδάμειο σύστημα (των παραλλήλων οριζοντίων και καθέτων οδών) δημιουργώντας οικοδομικά τετράγωνα από 6 οριζόντιες, κατά ανατολή - δύση, οδούς μέσου πλάτους 7 μ. και 16 καθέτους οδούς πλάτους 3,5 μ.. Οι κάθετοι οδοί ήταν κλιμακωτοί με πολλές βαθμίδες, ιδιαίτερα οι δυτικές, ενώ οι οριζόντιες οδοί ήταν πλακοστρωμένες με μάρμαρο. Στα δε 80 περίπου οικοδομικά τετράγωνα μεγέθους 35 Χ 47 μ. φέρονται τα ερείπια σπουδαίων οικοδομημάτων.
Η πόλη λόγω της κατωφέρειας είναι κτισμένη σε 4 επίπεδα (άνδηρα) που καθένα πλαισιώνεται με υψηλό και ισχυρό αναλημματικό τείχος, (όπως στη Πνύκα της Αθήνας), δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι η πόλη φέρει επάλληλα τείχη. Τα σπουδαιότερα αρχαία δημόσια κτίσματα που έχουν αναγνωριστεί είναι κατά επίπεδό, αρχής γενομένης από το κατώτερο ως πρώτο, τα ακόλουθα:
- Άνδηρο Α΄: Το Στάδιο και το Γυμνάσιο.
- Άνδηρο Β΄, με το μεγαλύτερο πλάτωμα και τη κύρια πόλη: Ιδιωτικές κατοικίες, η αρχαία Αγορά, θεμέλια μεγάλου βωμού, Ασκληπιείο, η Ιερά Στοά, το Εκκλησιαστήριο, το Βουλευτήριο (640 θέσεων με σπουδαίο βωμό) και το Πρυτανείο.
- Άνδηρο Γ΄: Ο μεγαλοπρεπής ναός της Πολιάδος Αθηνάς, το Άνω Γυμνάσιο, το Ιερό των Αιγυπτίων και το Θέατρο.
- Άνδηρο Δ΄: Ο ναός της Δήμητρας, ο ναός της Περσεφόνης, και μεγάλος βωμός.
Πηγές
- "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τομ.16ος, σελ.366.
